Современные проблемы интеллектуальных систем

Mazkur maqolada Fizika-texnika institutining tarixiy ilmiy merosi, xususan, muhim kashfiyotlar va ishlanmalarning raqamli kontentga aylantirilishi va ularni zamonaviy ilmiy-ta’limiy resurslarga integratsiya qilish masalalari o'rganiladi. Raqamli texnologiyalar orqali ilmiy merosni vizuallashtirish, interaktiv o’quv vositalar yaratish hamda ularni ta’lim jarayoniga joriy qilish imkoniyatlari tahlil qilinadi. Tadqiqot natijalari asosida zamonaviy raqamli ta’lim rcsurslari ishlab chiqish va ularni amaliyotga tadbiq ctish bo’yicha taklif va tavsiyalar bcriladi.

Ushbu maqolada raqamli texnologiyalar va sun’iy intellektning zamonaviy dunyodagi o‘mi, ayniqsa uning jahon iqtisodiyotiga ta’siri kontekstida ko'rib chiqiladi. Sun’iy intellektni fan, ta’lim va sanoatda qo'llashning nazariy jihatlari, shuningdek, raqamli texnologiyalami iqtisodiy jarayonlarga muvaffaqiyatli tatbiq etishning amaliy misollari muhokama qilinadi.

Мазкур мақолада тиббиёт муассасалари ходимлари ва пациентлари ўртасида алокаларни автоматлаштириш усуллари кўриб чиқилади. Интеграллашган коммуникация платформаси таклиф этилиб, унинг асосий афзалликлари ва математик моделлаштириш асослари баён килинади.

Ushbu maqola Python dasturlash tilining asosiy tushunchalarini sodda va tushunarli tarzda yoritadi. Maqolada yangi foydalanuvchilar uchun Python tilining imkoniyatlari, sintaksisi va amaliy qo‘ Hani lishi izchil va aniq misollar bilan tushuntiriladi. Maqolada Pythonning “pythonic” - ya’ni o‘ziga xos va tavsiya etilgan yozish uslubi haqida ham ma’lumot bcrilgan. Material talabalar, talabalar va dasturlashni endigina boshlayotgan mustaqil o‘quvchilar uchun mo'ljallangan.

Ushbu maqolada talabalaming til o‘rganish qobiliyatlarini rivojlantirishga yo‘naltirilgan onlayn o‘quv mashg‘ulotlarini tashkil etish metodikasi o‘rganilgan. Maqolada til o'rganishda onlayn platformalardan foydalanishning afzalliklari ochib berilgan.

Мазкур мақолада Узбекистан архив хужжатларини рақамлаштириш жараёнида сунъий интеллект (СИ) технологияларининг роли ва ақамияти тахдил қилинади. Архив хужжатларини электрон шаклга ўтказиш орқали уларнинг сақланиши, кайта ишланиши ва жамоатчиликка очикдиги таъминланади. Мақолада “Ўзархив” агентлиги томонидан жорий этилган ахборот тизимлари ва уларда СИ технологиялари қўлланиши хақида маълумот берилади. Шунингдек, АҚШ, Буюк Британия, Жанубий Корея, Хитой ва Европанинг бошка давлатларидаги илғор тажрибалар ўрганилиб, хуқуқий база, рақамли инфратузилма ва сунъий интеллект қўлланилиши борасида солиштирма тахдиллар келтирилади. Мақолада Узбекистан архив тизими учун амалий таклиф ва тавсиялар хам баён этилган.

Bugungi o’zaro bog’langan raqamli muhitda mahalliy voqea va hodisalar to'g’risidagi ma’lumotlami o‘z vaqtida va xavfsiz tarqatilishini ta’minlash hamjamiyat ishtirokini kuchaytirish uchun muhim ahamiyatga ega. Ushbu maqolada ma’lumotlami shifrlash, foydalanuvchi autcntifikatsiyasi va ma’lumotlar bazasini xavfsiz boshqarish kabi mustahkam xavfsizlik choralaridan foydalangan holda real vaqt rejimida mahalliy voqealar yangilanishini ta’minlash uchun mo'ljallangan Android-ga asoslangan mobil ilovani ishlab chiqish taqdim ctiladi. Android Studio va Fircbase yordamida yaratilgan ilova voqealar ro’yxati, real vaqtda chat va 0‘zbekistonning madaniy kontekstiga moslashtirilgan push-bildirishnomalar kabi funksiyalami taqdim etadi.

Maqolada raqamli texnologiyalardan foydalanib, o'quvchilarning krcativ fikrlashlarini shakllantirishning turli jihatlari ko‘rib chiqilgan. Ta’lim jarayonida qo‘llaniluvchi vositalar, funksional vazifalari kcltirilgan.

Ushbu maqolada ingliz tilini o‘qitishda sun’iy intellektning (Al) ortib borayotgan roli muhokama qilinadi, uning afzalliklari va mumkin bo’lgan kamchiliklari ta’kidlanadi. Ta’limda Alning uchta asosiy maqsadi ko‘rsatilgan. Bundan tashqari, ChatGPT, Mentimeter, Gencraft va Aspose Grade kalkulyatori kabi amaliy misoliar sun’iy intellekt o'qitish va o’qitish jarayonlarini qanday o’zgartirayotganini ko’rsatish uchun ishlatiladi. Shaxsiylashtirilgan ta’limni ta’minlash, qiziqarli materiallar yaratish va baholashni avtomatlashtirishda sun’iy intellektning afzalliklarini c’tirof etgan holda, matn tanqidiy fikrlash, o’qituvchilarga rahbarlik qilish va Aldan mas’uliyatli foydalanish muhimligiga ham urg’u beradi. Xulosa shuni ta’kidlaydiki, Al cndi futuristik vosita etnas, balki hozirgi resursdir va o’qituvchilar talabalarni undan oqilona va axloqiy foydalanish uchun jihozlashlari kerak.

Maqolada talabalaming dasturlash madaniyati ta’rifi, uning tuzilishi va baholash usullari aniqlanadi. Taklif etilayotgan yondashuv ABC imkoniyatlari va datchiklar malakasi darajasi uchun dasturlash usullariga asoslangan.

Ушбу мақола молиявий тахлилларнинг ахамияти ва молиявий кўрсатгичлар таснифига бағишланган. Молиявий таҳлилнинг асосий мақсади хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятининг самарадорлигини ошириш, молиявий ҳолатини бахолаш ва унинг келажаги учун асосий қарорлар кабул килишга ёрдам беришдан иборат. Мақола молиявий тахлилнинг турли объектлари ва кўрсаткичларини, хусусан ликвидлик, рентабеллик, молиявий баркарорлик, активлардан самарали фойдаланиш ва карздорлик кўрсаткичларини кўриб чиқади.

Ushbu maqolada oliy ta’lim muassasalarida ta’lim samaradorligini oshirish uchun raqamli transformatsiya amalga oshirish, ta’lim jarayonlarini modernizatsiya qilishning muhim vositalari haqida so‘z boradi. Shuningdek, raqamli texnologiyalami joriy etish orqali ta’lim rcsurslarini optimallashtirish, talabalar va o’qituvchilaming ishlash jarayonlarini samarali boshqarish, ta’lim sifatini yaxshilash imkoniyatlari chora tadbirlari, tavsiyalari keltirib o’tilgan.

Ushbu maqolada raqamli texnologiyalar va sun ly intcllcktning Rossiya, Xitoy va O‘zbekiston o‘rtasidagi logistikaga ta’siri ko'rib chiqiladi. Logistika tizimlarida sun’iy intellektni qo'llashning nazariy va amaliy jihatlari tavsiflanadi, shuningdek jarayonlami optimallashtirish, samaradorlikni oshirish va xarajatlami kamaytirish imkoniyatlari tahlil qilinadi. Globallashuv sharoitida ushbu mamlakatlar iqtisodiyotini rivojlantirish uchun logistikaning strategik ahamiyati ta’kidlangan.

Мазкур тадқиқот ишида тиббиёт, география, қишлоқ хўжалиги ва биометрик технологиялар сохаларида фойдаланиладиган асосий тасвирлар базалари, хусусан LIDC-IDRI, OASIS, Landsat, Sentinel-2, Google Earth Engine, PlantVillage, UAV-based erop monitoring datascs, LFW ва CASIA-WebFacc каби базалар таҳлил қилинган бўлиб, унда ушбу базалар ёрдамида амалга оширилган тадқикотлар ва ишланмалар кўриб чиқилган.

Ushbu maqolada pansharpening (fazoviy aniqlikni oshirish) usullarida multispektral tasvirlarga qo'llaniladigan interpolyatsiya usullarining ta’siri o'rganilgan. Xususan, IHS, Brovcy, PCA, Gram-Schmidt va BDSD pansharpening usullarida eng yaqin qo‘shnilar, bilinear, bikubik hamda Lansosh interpolyatsiya usullari qo‘llanilib, ular orasidagi farqlar fazoviy tafsilotlami saqlab qolish va spektral buzilishlami kamaytirish nuqtayi nazaridan taqqoslangan. Tajribaviy natijalarda ERGAS, SAM, SS1M va QAVE kabi tasvir sifatini baholash ko‘rsatkichlardan foydalanilgan. Olingan natijalar shuni ko‘rsatadiki, bikubik va Lansosh interpolyatsiya usullari tasvir sifatini yaxshilashda eng yaxshi natijalarni taqdim etdi.

Zamonaviy axborot texnologiyalaridan fbydalangan holda neft va gaz quduqlari trayektoriyalarini boshqarishga mo‘ljallangan avtomatlashtirilgan tizim yaratish konsepsiyasi ko‘rib chiqiladi. Burg'ulash uskunalarining harakatini prognoz qiluvchi model asosida boshqaruv qarorlarini qabul qilish uehun algoritmik tavsiya ctilgan uch bosqichli yondashuv taklif etilgan. Quduq trayektoriyasining ko‘p rejimli bashoratli modeli yaratishga oid yondashuv keltirilgan bo'lib, u trayektoriyalami operativ boshqarish vazifalarini hal etuvchi axborot-tahliliy quyi tizimning matematik asosini tashkil etadi.

Maqolada yer osti suvlari oqimiga va ifloslantiruvchi moddalami tashishga ta’sir qiluvchi ko‘p qatlamli muhitda yer osti suvlarining chiziqli boMmagan filtrlash jarayonlarini tavsiflovchi matematik model ishlab chiqilgan.

Ushbu maqolada cr osti suvlarining uchta suvli qatlam tizimidagi bcqaror harakati muhokama qilinadi. Gidrogeologik tuzilish yuqori o'tkazuvchanlik darajasi yuqori bo’lgan asosiy suv qatlami, yomon o'tkazuvchan oraliq qatlam va qoplovchi qatlamdan iborat. Hisob-kitoblar infiltratsiya, bug'lanish, vertikal va gorizontal drenajni, shuningdek, oraliq qatlam orqali er osti suvli qatlamlari bilan o'zaro ta’sirini hisobga oladi. Muammoni hal qilish uchun differensial tenglamalaming chekli ayirmalari yaqinlashuvi qo'llaniladi.

Mamlakatimizda fuqarolar murojaatlari bilan ishlash tizimi, ulami qabul qilish va ko‘rib chiqish jarayonlari, shuningdek, bu jarayonlarda zamonaviy axborot texnologiyalari, xususan, Virtual qabulxona va “Murojaatlar” portalining o‘rni tahlil qilinadi. Shu bilan birga, fuqarolar huquqlarini ta’minlash, shaffoflikni oshirish va inson omilini kamaytirish maqsadida avtomatlashtirilgan tizimlarning joriy etilishi muhokama qilinadi. Maqola davlat va fuqarolar o'rtasidagi muloqotni yaxshilashda elektron hukumat platformalarining ahamiyatini ta’kidlaydi.

Maqolada onkologik kasalliklarning erta tashxisida qo'llaniladigan mashina o‘qitish algoritmlari solishtirma tahlili taqdim etilgan. Maqolada Random Forest, XGBoost, AdaBoost va boshqa algoritmlar turli klinik vazifalarda, masalan, bachadon bo‘yi saratoni, o‘pka saratoni va teri saratoni kabi kasalliklarda sinovdan o‘tkazilgan. Ansambl usullari, ayniqsa Random Forest (tasodifiy o'rmon) algoritmi, eng yuqori aniqlik ko‘rsatkichlarini namoyon etgani sababli, alohida e’tibor markazida bo‘lib, ushbu usullaming universalligi va turli xil tibbiy ma’lumotlarga moslashuvchanligi aniqlangan. Shuningdck, maqolada intcllcktual tizimlar yordamida shifokor qarorlarini qo'llab-quvvatlash imkoniyatlari yoritilgan.

Zamonaviy Big Data texnologiyalari va vositalari yordami bilan o‘zbek tilidagi ulkan matnlar ustida ilgari bajarilishi qiyin bo'lgan vazifalar ham amalga oshirilmoqda. Katta hajmdagi korpuslardan til modellari o'qitish, real vaqt chatlardan ma’noli ma’lumot ajratish, matnlami semantik indckslash va qidiruv tizimlarini yaratish - bulaming barchasi cndilikda Hadoop, Spark, NoSQL, Kafka, Elasticsearch singari platformalar integratsiyasi orqali hayotga tadbiq etilmoqda.

Axborot resurslarini tashkil etish asosi sifatida axborot modellarining mazmuni ochib bcrilgan. Axborot modclining tarkibi tavsiflanadi (parametrlar to'plami, parametrlar orasidagi bog‘lanishlar, qurish, o‘zgartirish va foydalanish qoidalari), shuningdek, axborot modclining obyckt, jarayon va hodisalaming ko'p o'lchovliligi, uning tarkibida oddiy axborot birliklarining murakkabligi va mavjudligini tavsiflovchi funktsiyasidan iborat bir qator xususiyatlari sanab o'tilgan.

Ushbu ish raqamli iqtisodiyot sharoitida biznes jarayonlarini o'zgartirish uchun mashinaviy o'qitish (ML) algoritmlaridan foydalanishni o‘rganishga bag'ishlangan. ML algoritmlaridan boshqaruvni avtomatlashtirish, asosiy samaradorlik ko‘rsatkichlarini (KPI) bashorat qilish va resurslami taqsimlashni optimallashtirishda foydalanish imkoniyatlari ko'rib chiqiladi. Maqolada nazariy asoslar, dasturiy yechimni ishlab chiqish metodologiyasi hamda logistika va elektron tijorat sohasidagi real ma’lumotlar bo'yicha o'tkazilgan tajribalar natijalari batafsil bayon etilgan. Chiziqli regressiya, tasodifiy o'rmon, gradient boosting va neyron tarmoqlaridan foydalanish misollari keltirilib, ulaming samaradorlikni oshirish va xarajatlami kamaytirishdagi ta’siri ko‘rsatilgan. Ishda ML texnologiyasining raqobatbardoshlikni ta’minlovchi strategik vosita sifatidagi roli ta’kidlanadi va texnologiyalarni turli sohalarga moslashtirish bo‘yicha kcyingi tadqiqot yo'nalishlari taklif ctiladi.

Ushbu maqolada dennoskopik tasvirlar asosida teri saratonlarini, xususan melanomani avtomatik aniqlashga ixtisoslashgan axborot tizimining infratuzilmasi taklif etilgan. Tizim arxitekturasi Laravel va Django freymvorklarining RESTful API orqali integratsiyasiga asoslangan bo‘lib, modulli va moslashuvchan tuzilishda yaratilgan. Maqolada tizimning texnologik afzalliklari, funktsional imkoniyatlari va tibbiy amaliyotda qo'llash samaradorligi tahlil qilingan.

Maqolada kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish holati va unga ta’siretuvchi omillar, tarmoq rivojlanishining ijtimoiy-iqtisodiy jihatlari va tarkibiy o‘zgarishlarga baho berilgan.

Issiqxonadagi o‘zgarishlami doimiy ravishda o‘rganish eng zarur vazifalardan biridir. Agar issiqxona kichik bo'lsa bitta ishchi kuchi yordamida uni nazorat qilishimiz mukin. Lekin issiqxona katta bo'lsa nazorat qilish va uni boshqarish ko‘p vaqt va inson rcsurslarini talab qiladi. Issiqxonada ishlash nafaqat uni nazorat qilish balki bajarilishi kerak bo‘lgan muayyan operatsiyalar ham mavjud, masalan: shamollatish, suv taqsimlash, yetilgan hosilni yig'ish, zarar kunandalarga qarshi kimyoviy vositalarni purkash va h.k. Bu ishlarni avtomatlshtirsh va intelektual tahlil qilish uchun ushbu ishda issiqxona uchun agro robot manipulyatorining modeli haqida so‘z yuritiladi.

В статье рассматриваются ключевые аспекты внедрения искусственного интеллекта в образовательный процесс. На примере разработки онлайн-курса по базам данных показано практическое применение искусственного интеллекта: генерация материала, автоматическая проверка заданий, чат-бот и др. Особое внимание уделяется роли искусственного интеллекта, как инструмента поддержки для преподавания.

Ushbu maqolada dinamik obyektlami aniqlashda к-means klasterlash algoritmini bajarilishi ko‘rib chiqilgan. к-means usuli nazoratsiz o'qitish usullaridan biri bo'lganligi sababli real vaqtda harakatlanuvchi obyektlami aniqlash, kuzatish va tasniflashni o‘z ichiga oluvchi dinamik obyektlami aniqlash masalalarida kcng qo'llaniladi. Usulning mazmuni, uning bajarilishi va kamchiliklari chuqur o'qitish usullaridagi yondashuvlarni talab qiladi.

Sportchilaming jismoniy holatini, jumladan, charchoq darajasini aniq baholash optimal mashg'ulotlarni rejalashtirish, yuqori natijalarga erishish va jarohatlanish xavfini kamaytirish uchun muhim ahamiyatga ega. Mushak biosignallari, xususan, elektromiografiya (EMG), mushaklarning faolligi va charchoqlari haqida qimmatli ma’lumotlami taqdim etadi. So'nggi yillarda sun’iy intellekt (SI) usullari ushbu biosignallami tahlil qilish va charchoqni avtomatik tarzda baholash uchun kuchli vositaga aylandi. Ushbu maqola EMG signallariga asoslangan holda sportchilaming charchoqlarini baholashda turli sun’iy intellekt (SI) algoritmlarining samaradorligini tahlil qilishga qaratilgan.

Bugungi raqamli asrda mahalliy oziq-ovqat do'konlari uchun qulay va samarali mobil ilovani ishlab chiqish muhim ahamiyatga ega. OVVO - xarid qilish tajribasini yaxshilash uchun turli funksiyalami o‘z ichiga olgan mahalliy oziq-ovqat do‘konlari uchun mo'ljallangan mobil ilova. Ushbu maqola minimalist interfeys, intuitiv navigatsiya va mahsulotni uzluksiz ko'rib chiqish tajribasiga e'tibor qaratgan holda OVVO ilovasida amalga oshirilgan dizayn tamoyillari, funktsional komponentlari va tcxnologiyalarini o'rganadi. Ilova mahsulot toifalari, chegirmalar, eng ko'p sotuvchilar va maxsus to'plamlarni yaratish qobiliyatiga ega xarid qilish savati kabi bo'limlarni o'z ichiga oladi. Foydalanuvchilar xaridlarini boshqarishi, buyurtmalar tarixini kuzatishi va chat orqali qo'llab-quvvatlash bilan bog'lanishi mumkin.

Mazkur tadqiqot ishida intcllcktual tizimlarda qaror qabul qilishga ko‘maklashish jarayonlarida keng qo'llaniluvchi bilimlar bazasi elementlari, ulami hosil qilish bosqichlari va shu bilan birga mantiqiy qoidalami prcdikatlar bilan boyitish kctma-kct bosqichalri qisman keltirib o'tilgan. Bundan tashqari, tadqiqot bilimlar bazasiga asoslangan intellektual tizimlar umumiy arxitekturasini hamda qoidalar turlari va xususiyatlari haqida nazariy ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi. Shu bilan birga, birinchi tartibli mantiqning tushuncha va tamoyillaridan foydalangan holda qoidalami qurish va ulami boyitish bo'yicha asosiy adabiyotlar tahlili ham ushbu maqoladan o'rin egallagan.

Ushbu tadqiqot tabiiy tanlanishdan ilhomlangan kuchli cvolyutsion usul bo‘lgan genetik algoritmlar (GA) yordamida Noravshan xulosa tizimlarini (FIS) optimallashtirishning ilg'or yondashuvini taqdim etadi. An’anaviy FISni ishlab chiqish qoidalar bazasi va tegishlilik funksiyalarini evristik sozlashga asoslanadi, bu esa samaras iz bo‘lishi mumkin. ushbu tadqiqot FISning qoidalar bazasini tizimli optimallashtirish imkonini beradi, bu esa qaror qabul qilish tizimlarining aniqligi, moslashuvchanligi va mustahkamligini oshiradi. Tajriba natijalari shuni ko‘rsatadiki, tizimning ishlashini saqlab qolgan holda qoidalar bazasining murakkabligi sezilarli darajada kamayadi. Shuningdck, tadqiqotda global optimallikka erishishda seleksiya, krossover va mutatsiya kabi GA operatorlarining ahamiyati yoritilgan. Ushbu integratsiya real vaziyatlarga moslasha oladigan intellektual tizimlami ishlab chiqishga yordam beradi, bu esa ekspert tizimlari, avtomatlashtirish va boshqaruv ilovalari uchun istiqbolli natijalami taqdim etadi.

Mazkur ishda ma’lumotlami inttellektual tahlil qilishda CRISP-DM mctodologiyasining o'quv ma’lumotlarini tayyorlash fazasiga etibor qaratilgan. Chunki bu faza modelni ishlab chiqishda vaqtning 80% gacha bo‘lgan miqdorini o‘z ichiga oladi. O'quv ma’lumotlarini tayyorlash fazasi bosqichlari rasmlar orqali tushuntirilgan, ma’lumotlami modclga o’qitish yondoshuvlari ko’rsatilgan va mashinani o’qitish injinerlari va ma’lumotlar analitiklari uchun etibor berishlari kerak bo’lgan ma’lumotlar aytib o’tilgan.

Ушбу мақолада очик каналлардаги гидротехник иншоотларни реал вакт режимида кўп қатламли персептрон (MLP) ва сунъий нейрон тармоклари (ANN) ёрдамида бошқариш усули такдим этилган. Анъанавий гидравлик модслларга нисбатан самарали бўлган мазкур ANN модели сув сатҳи, окими ва талаб асосида затвор холатини башорат қилишга мўлжалланган.

Ushbu maqolada videoendoskopiya usuli asosida olingan inson organlarining tasvirlarini raqamli ishlov bcrish jarayonida uchraydigan muammolar va ulami bartaraf etish usullari tahlil qilingan. Tibbiyotda keng qo'llanilayotgan videoendoskopik tasvirlar diagnostika va jarrohlik amaliyotlarida muhim ahamiyat kasb ctsa-da, ulaming sifati yoritishning yctarli cmasligi, shovqinlar, geometrik buzilishlar, rang balansining o'zgaruvchanligi kabi omillar ta’sirida pasayadi. Shuningdek, inson organizmining biologik xilma-xilligi va kasalliklarning patologik ko‘rinishlaridagi farqlar sun’iy intellekt modellarining aniqligiga salbiy ta’sir ko'rsatadi. Maqolada tasvir sifatini oshirish va diagnostik samaradorlikni ta’minlash uchun zamonaviy algoritmik yondashuvlar, jumladan, chuqur o'qitish texnologiyalarini qo‘llashning dolzarbligi asoslab berilgan.