
Современные проблемы интеллектуальных систем. Республиканская научно-практическая конференция. Джизак, 18-19 апреля 2025 г.
69
ishonchliligi va to‘liqligini oshirishga, shuningdek, ularni kelajakda qayta ishlash imonini beradi,
Biz yerdan foydalanish sohasidagi raqamli texnologiyalar kelajak taraqqiyotning poydevori deb
hisoblaymiz.
Аdabiyotlar ro‘yxati
1.
В.В. Бугаевская, В.В. Вершинин, Д.Ю. Мартынова. Цифровизация землеустройства
на
основе
многофункциональной
земельно-информационной
системы
и
геоинформационных технологий: результаты инноваций и проблемы. Международный
сельскохозяйственный журнал, 2023, том 66, № 1 (391), С. 4-7. https://doi:10.55186/25876740.
2.
Thirty-fifth session FAO Regional Conference for Asia and the Pacific. Bytes and food:
leveraging digital technologies in agriculture to achieve the Sustainable Development Goals
(SDGs). 2020. www.fao.org.
3.
K. Xaitova, M. Tadjiyeva. Yer tuzish chizmalarini tuzishda GAT texnologiyalari
integratsiyasi. International scientific and practical conference “smart technologies and innovative
approaches in research: building a digital future”. 22.02 2025. 250-253 b.
https://doi.org/10.5281/zenodo.14914382.
4.
R.A.Turayev, O.O‘. Davronov, A.R. Babajonov, A.N. Inamov, Q. M. Xojiyev, K.M.
Xaitova, Sh.O. Alimaxamatova. Tuman yer tuzish chizmasi. Innovatsion rivojlanish nashriyot-
matbaa uyi, Toshkent, 2024 - 197 b.
5.
S. Avezbayev, T. Karabayeva. Yer tuzish. Тoshkent, ToshDAU nashr-tahririyat bo‘limi,
2005. - 305 b.
6.
В.А. Козловский. Проблемы и пути рационального использования земельных
ресурсов. Экономика и управление. 2019. - №8. - С. 25-29.
7.
Е.В. Коцур. Цифровое землеустройство как основа эффективного управления
земельными ресурсами. Сборник научных трудов международной научно-практической
конференции. - Астана, 2023. - №3. - С. 344-347.
GIBRID ENERGIYA TA’MINOTI MANBALARINI MONITORING
MA’LUMOTLARIGA ISHLOV BERUVCHI DASTURIY TA’MINOTNI
LOYIHALASHTIRISH
Temirov Azizbek Abdumannob o‘g‘li
Toshkent axborot texnologiyalari universiteti, Kompyuter tizimlari kafedrasi assistenti
Annotatsiya:
Bugungi kunda maishiy texnika vositalari va aqilli tizimlarning rivojlanishi
natijasida energiya ta’minoti tizimlariga qo‘yilayotgan talablarning ortishi bilan bog‘liq
muammolarni hal etishda qayta tiklanuvchi energiya ta’minoti manbalari, zaxira manbalari va
markaziy energiya ta’minoti tarmog‘iga moslashuvchan boshqaruv ta’minlangan holda o‘rnatish
taklifi sifatida kiritilgan. Shu maqsadda ushbu maqolada gibrid energiya ta’minoti manbalarining
ma’lumotlar manbalari va IoT asosida monitoring ma’lumotlarini yig‘ish va ishlov berish uchun
ilovaning foydalanish texnologiyasi, qo‘llanilish sohasi va ma’lumotlar bazasining loyihasi ishlab
chiqilgan.
Kalit so‘zlar:
Energiya ta’minoti manbalari, IoT, ma’lumotlar manbalari, energiya ishlab
chiqarish, ma’lumotlar oqimi, foydalanish shartlari.

Современные проблемы интеллектуальных систем. Республиканская научно-практическая конференция. Джизак, 18-19 апреля 2025 г.
70
РАЗРАБОТКА ПРОГРАММНОГО ОБЕСПЕЧЕНИЯ, ОБРАБАТЫВАЮЩЕГО
ДАННЫЕ МОНИТОРИНГА ГИБРИДНЫХ ИСТОЧНИКОВ ЭНЕРГОСНАБЖЕНИЯ
Аннотация:
Сегодня для решения проблем, связанных с возросшими требованиями к
системам энергоснабжения в связи с развитием бытовой техники и интеллектуальных
систем, предлагается устанавливать возобновляемые источники энергии, резервные
источники, а также центральную сеть энергоснабжения с гибким управлением. С этой
целью в данной статье разрабатывается проект по применению технологии, области
применения и базы данных для сбора и обработки данных мониторинга на основе
гибридных источников энергоснабжения и Интернета вещей.
Ключевые слова:
Источники энергии, Интернет вещей, источники данных,
производство энергии, поток данных, условия использования.
DESIGNING SOFTWARE THAT PROCESSES MONITORING DATA FROM
HYBRID ENERGY SUPPLY SOURCES
Abstract:
Today, due to the development of household appliances and intelligent systems,
it is proposed to install renewable energy sources, backup sources, and a central energy supply
network with flexible control to address the problems associated with increased demands on
energy supply systems. For this purpose, this article develops a project of the application
technology, scope and database for collecting and processing monitoring data based on data
sources of hybrid energy supply sources and IoT.
Keywords:
Energy supply sources, IoT, data sources, energy production, data flow, terms
of use.
Bugungi kunda energiya ishlab chiqarishda tortib, iste’molchi ya’ni oxirgi
foydalanuvchilarning elektr energiyasiga bo‘lgan extiyojlarni qondirish uchun barcha ishlab
chiqarish manbalaridan elektr energiyasini tashishni kuzatish va boshqarish uchun raqamli va
texnologiyalardan foydalanadigan elektr tarmog‘ini loyihasi uchun barcha generatorlar, tarmoq
operatorlari, oxirgi foydalanuvchilar va elektr energiyasi bozori manfaatdor tomonlarning
tizimning ishonchliligi, chidamliligi, moslashuvchanligi va barqarorligini maksimal darajada
oshirish bilan birga, xarajatlar va atrof-muhitga ta’sirlarni minimallashtirib, tizimning barcha
qismlarini iloji boricha samarali ishlatish uchun ehtiyojlari va imkoniyatlarini muvofiqlash uchun
ilova loyihasi muhim ahamiyatga egadir. Energiya ta’minoti tizimlarining arxitekturasi [1; 944-
980] ushbu maqola ko‘rsatilgan bo‘lib, IoT texnologiyasini energiya ta’minoti tizimlarida qo‘llash
[2; 1-6], foydalanish [3; 164] va ma’lumotlar manbalari haqida umumiy ma’lumotlarni [4; 579-
590] olish bo‘yicha ko‘plab ilmiy ishlar va tadqiqotlar olib borilmoqda.
Sensorlar, ishlov berish qobiliyati, dasturiy ta’minot va boshqa texnologiyalarga ega
qurilmalarni tasvirlaydi, ular Internet yoki boshqa aloqa tarmoqlari orqali boshqa qurilmalar va
tizimlar bilan ma’lumot almashish jaryaonlari bevozida IoT texnologiyasidir. IoT bir nechta soha
va texnologiyalarni, jumladan, hamma joyda mavjud hisoblash, tovar sensorlari, o‘rnatilgan
tizimlar, mashinali o‘qitish texnologiyalari asosida rivojlandi. O‘rnatilgan tizimlarning eski
sohalari, simsiz sensor tarmoqlar, boshqaruv tizimlari, avtomatlashtirish (jumladan, uy va
binolarni avtomatlashtirish) mustaqil va birgalikda IoT asos sifatida faollashtiradi [5; 22].
Gibrid energiya ta’minoti tizimida tashkil topgan obyektlarning energiya ta’minoti
tizimlarini tashkil etuvchilari sifatida quyosh panellari, shamol gerneratori, aqilli xisoblagichlar,
transformatorlar, akkumulyator batareyalar va boshqalarning parametrlari va kattaliklarining
axborot sifatida raqamlashtirish uchun foydalanish mumkin bo‘lgan IoT sensorlar 1 - jadvalda
ko‘rsatilgan bo‘lib, enerigiya ta’minoti tizimining asosiy ma’lumotlar manbasi sifatida qaraladi.

Современные проблемы интеллектуальных систем. Республиканская научно-практическая конференция. Джизак, 18-19 апреля 2025 г.
71
1-jadval.
Gibrid energiya ta’minoti manbalarinining manbalari
T/R
Parametrlar va kattaliklar
Sensor yoki birligi
Atrof muhit
1
Atrof muhit temperaturasi
Termometr
2
Bosim
Barometr
3
Joylashuv
GPS
4
Namlik
Gigroskop
Quyosh energiya ta’minoti manbasi
5
Nurlanish darajasi
Lyuks metr
6
Panelning tempereturasi
Termometr
7
Changlanganlik
Chang datchigi
8
Quyosh panelining kuchlanishi
Kuchlanish sensori
9
Quyosh panelining to‘k kuchi
Tok kuchi sensori
10
Quyosh panelining maksimum quvvat
W
11
Quyosh panelining o‘rnatilish burchagi
Cos(x)
12
Vaqt
Timer
Shamol energiya ta’minoti manbasi
13
Shamol tezligi
aeroskop
14
Shamol generatorining paragi tezligi
15
Shamol energiya ta’minoti manbasini to‘k kuchi
Tok kuchi sensori
16
Shamol energiya ta’minoti manbasini kuchlanishi
Kuchlanish sensori
17
O‘rnatilish burchagi
Cos(x)
18
Foydali ish koeffitsenti
%da
19
Shamol generator valining aylanishlar soni
N ta
20
Shamol parragining yerdan balandligi
h
21
Shamol energiya ta’minoti manbasini quvvat
W
22
Vaqt
timer
Akummulyator Batareya
23
Zaryad miqdori
%
24
Akummulyator Batareya harorati
Termometr
25
Akummulyator Batareya tok kuchi
Tok kuchi sensori
26
Akummulyator Batareya kuchlanishi
Kuchlanish sensori
27
Material
Nom (odatda: Li-ion)
28
Zaryatlanish vaqti
Timer
29
Akummulyator Batareya quvvati
W
30
Akummulyator Batareya saflangan vaqt
Timer
Dizel generatori
31
Dizel generator harorati
Termometr
32
Yoqilg‘li miqdori
Bosim sensori
33
Yoqilg‘i turi
Benzin
34
Dizel generator tok kuchi
Tok kuchi sensori
35
Dizel generator kuchlanishi
Kuchlanish sensori
36
Dizel generatori quvvati
W
37
Burchak
Cos(x)
38
FIK
%

Современные проблемы интеллектуальных систем. Республиканская научно-практическая конференция. Джизак, 18-19 апреля 2025 г.
72
39
Aylanishlar soni
N ta
Markzalashgan Energiya Ta’minoti manbasi
40
Kuchlanish
Kuchlanish sensori
41
Tok kuchi
Tok kuchi sensori
42
Is’temol vaqti
Timer
43
Quvvati
W
44
Elektr energiyaning narxi (tarif)
Yuridik shaxs uchun
Jismoniy shaxs uchun
Iste’mol miqdori chegarasi
Iste’mol vaqti
J
Aqilli hisoblagich
45
ID
Foydalanuvchi ID
46
Aktiv energiya
W
47
Reaktiv energiya
Var
48
Vaqt
Timer
49
To‘lov miqdori
So‘m
50
Hisoblangan energiya miqdori
So‘m va J
Transformator
51
ID
52
Transformator quvvati
W
53
Kirish kuchlanishi
Kuchlanish sensori
54
Kirish toki
Tok kuchi sensori
55
Chiqish kuchlanish
Kuchlanish sensori
56
Chiqish toki
Tok kuchi sensori
57
Transformator harorati
Termometr
58
Foydalalanish ko‘rsatkichi
Miqdor
Invertor
59
Invertor chastotasi
Hz
60
FIK
%
61
Chiqish kuchlanishi
Kuchlanish sensori
62
Chiqish toki
Tok kuchi sensori
63
Nosinusoidallik koeffitsienti
%
2-jadval.
Foydalanish shartlari
T/R
Foydalanish turi
Ta’rifi
1
Energiya ta’minoti
manbalarining
moslashuvchan
boshqaruvi va
monitoringi
Iste’mol obyektlarida bir nechta energiya manbalairda tizim
tashkil topadi va bashorat qilish, uzluksiz energiya, atrof
muxit muhofazasi, sarf xarajatni kamaytirish, optimal
joylashtirish, kabi holatlarni inobatga olgan hollaridagi
faoliyat.
2
Aqilli xisoblagich xisobi
istemol manbasi turi
bo‘yicha
Energiya iste’moli xisobini yuritib, ishlab chiqarilgan
energiya miqdori, foydalanilgan ite’mol manbasi turi
bo‘yicha energiya miqdorini aniqlash jarayoni.

Современные проблемы интеллектуальных систем. Республиканская научно-практическая конференция. Джизак, 18-19 апреля 2025 г.
73
3
Transormator
monitoringi
Transformatorlarning ishdan chiqish holati, harorati va
ulardagi muammolarni bartaraf etish.
4
Foydalanuvchi kiritish
Tizimga yangi xisoblagich yoki tranformatorni qo‘shish,
tizimga foydalanuvchi kiritish faoliyati.
5
Marketing
Energiya xisobidan kelib chiqqan holda energiya tariflarini
joriy etish faoliyati.
3-jadval.
Tizim foydalanuvchilari
T/R
Foydalanvchi
Tizimda
Maqsadi
1
Supper
foydalanuvchi
Root
Energiya tizimida mavjud barcha ishni amalga
oshira oladi. Odatda tizim boshqaruvchilari,
dasturchilar ushbu foydalanuvchi guruhiga
biriktiriladi
2
Oddiy
foydalanuvchi
(axoli)
Axoli
Faqat foydalanuvchiga aloqasi bo‘lgan
xisoblagich, qanday iste’mol buyumi qancha
miqdorda energiay istemoli mavjudligi, qayta
tiklanuvchi energiya manbalari iste’mol
tizimidan kuzatib borishlari belgilanadi.
3
Meneger
(xisobchi)
Xisobchi
Iste’mol energiya xisoblarni boshqara oladi va
xisoblagichni masofadan uzishi va ulash
faoliyatini yurita oladi
4
Transformator
nazoratchisi
Kuzatuvchi
Transformator boshqaruvini va monitoringini
kuzata oladi. Odatda yuklama holati qaysi
xisoblagich orqali yuklama ortganini aniqlashi
mumkin.
5
Foydalanuvchi
ro‘yxatini
shakllantirish
Moderator
Xisoblagich va foydalanuvchilarni tizimga
qo‘sha oladi
6
Marketolog
Marketolog
Iste’mol energiyasi hisobi bo‘yicha monitoring
qila oladi, tariflarni belgilash uchun taklif berish,
reklama xizmatlaridan foydalana oladi
XULOSA
Ushbu maqolada iste’mol obyekti uchun dasturiy ta’minotni loyihasi, uning ma’lumotlar
manbasi IoT texnologiyalaridan foydalanilgan bo‘lib, Ilovaning texnik topshirig‘idan kelib
chiqqab holda maqsad va vazifalar belgilandi. Ishni bajarish maqsadi va tartibini belgilash uchun
adabiyotlar tahlil qilindi va IoT vositalarini energiya ta’minoti tizimlari uchun foydalnaish
jarayonidan kelib chiqqan holda foydalanish jadvali loyiha shaklida ishlab chiqildi.
Аdabiyotlar ro‘yxati
1.
Fang, X., Misra, S., Xue, G. and Yang, D., 2011. Smart grid—The new and improved
power grid: A survey.
IEEE communications surveys & tutorials
,
14
(4), pp.944-980.
2.
I. Siddikov, H. Khujamatov, A. Temirov, E. Reypnazarov and D. Khasanov, "Analysis of
Energy Efficiency Indicators in IoT-based Systems," 2022 International Conference on
Information Science and Communications Technologies (ICISCT), Tashkent, Uzbekistan.
3.
Madakam, S., Lake, V., Lake, V. and Lake, V., 2015. Internet of Things (IoT): A literature

Современные проблемы интеллектуальных систем. Республиканская научно-практическая конференция. Джизак, 18-19 апреля 2025 г.
74
review.
Journal of Computer and Communications
,
3
(05), p.164.
4.
Al-Turjman, F. and Abujubbeh, M., 2019. IoT-enabled smart grid via SM: An
overview.
Future generation computer systems
,
96
, pp.579-590.
5.
Ghasempour, A., 2019. Internet of things in smart grid: Architecture, applications,
services, key technologies, and challenges. Inventions, 4(1), p.22.
THE ROLE OF DIGITAL TECHNOLOGIES AND ARTIFICIAL INTELLIGENCE
IN EDUCATION
Xashimov Tulkin Ro‘zibayevich
Jizzakh Sambhram University Teacher of the Department of Fundamental, Social and
Humanitarian Sciences
xoshimovtulqin09121972@gmail.com
Annotation:
This article examines how digital technologies and artificial intelligence (AI)
are transforming education by enhancing teaching methods, personalizing learning, and improving
student engagement. AI helps tailor content to individual needs, automate grading, and provide
data-driven insights for early intervention. It also addresses challenges such as technology access,
data privacy, and the need for teacher training to ensure effective implementation and ethical use
of these innovations in education.
Keywords:
Digital technologies; Artificial intelligence;Personalized learning;Student
engagement; AI tutors;Adaptive learning;Data-driven insights;Educational tools;E-learning.
РОЛЬ ЦИФРОВЫХ ТЕХНОЛОГИЙ И ИСКУССТВЕННОГО ИНТЕЛЛЕКТА В
ОБРАЗОВАНИИ
Аннотация:
В этой статье рассматривается, как цифровые технологии и
искусственный интеллект (ИИ) преобразуют образование, улучшая методы обучения,
персонализируя обучение и повышая вовлеченность учащихся. ИИ помогает адаптировать
контент к индивидуальным потребностям, автоматизировать оценивание и предоставлять
основанные на данных идеи для раннего вмешательства. В ней также рассматриваются
такие проблемы, как доступ к технологиям, конфиденциальность данных и необходимость
обучения учителей для обеспечения эффективного внедрения и этичного использования
этих инноваций в образовании.
Ключевые
слова:
Цифровые
технологии;
Искусственный
интеллект;
Персонализированное обучение; Вовлечение учащихся; Преподаватели ИИ; Адаптивное
обучение; Основанные на данных идеи; Образовательные инструменты; Электронное
обучение.
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR VA SUN’IY INTELLEKTNING TA’LIMDAGI
O‘RNI
Annotatsiya:
Ushbu maqola raqamli texnologiyalar va sun’iy intellekt (AI) o‘qitish
usullarini takomillashtirish, o‘rganishni individuallashtirish va talabalar faolligini oshirish orqali
ta’limni qanday o‘zgartirayotganini ko‘rib chiqadi. AI tarkibni individual ehtiyojlarga
moslashtirishga, baholashni avtomatlashtirishga va erta aralashuv uchun maʼlumotlarga
asoslangan tushunchalarni taqdim etishga yordam beradi. Shuningdek, u texnologiyaga kirish,
maʼlumotlar maxfiyligi va taʼlimda ushbu yangiliklardan samarali tatbiq etish va axloqiy