Современные проблемы интеллектуальных систем. Республиканская научно-практическая конференция. Джизак, 18-19 апреля 2025 г.
66
Adabiyotlar ro‘yxati
1.
To‘xtayev Sh.A. Raqamli texnologiyalar asoslari. – Toshkent: TATU, 2021.
2.
Karimov I.K. Yuksak texnologiyalar – taraqqiyot kafolati. – Toshkent: O‘zbekiston,
2015.
3.
Brynjolfsson, E., & McAfee, A. The Second Machine Age: Work, Progress, and
Prosperity in a Time of Brilliant Technologies. – New York: W. W. Norton & Company, 2014.
4.
Schwab, K. The Fourth Industrial Revolution. – World Economic Forum, 2016.
5.
Azizov U., Abdurahmonov R. Axborot texnologiyalari va dasturlash. – Toshkent: Fan va
texnologiya, 2020.
6.
Tapscott, D. Blockchain Revolution: How the Technology Behind Bitcoin is Changing
Money, Business, and the World. – Penguin, 2016.
7.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-fevraldagi PQ–134-sonli qarori –
“Raqamli texnologiyalarni joriy etish bo‘yicha strategiya”.
8.
Digital Economy Report 2021 – United Nations Conference on Trade and Development
(UNCTAD).
YER TUZISH CHIZMALARINI ISHLAB CHIQISHDA RAQAMLI
TEXOLOGIYALARNING ROLI
Tadjiyeva Madina Zoirovna
“O‘zdavyerloyiha” DILI 1-bosqich tayanch doktoranti
Annotatsiya:
Ushbu maqolada yer tuzishda jumladan, yer tuzish chizmalarini ishlab
chiqishda raqamli texnologiyalardan foydalanish zarurati, bugungi kunda foydalanilayotgan
raqamli texnologiyalar va dasturiy ta’minotlar haqida fikr mulohazalar keltirilgan.
Kalit so‘zlar:
yer tuzish chizmasi, yer axborot tizimi (YAT), raqamli yer tuzish, GAT,
masofadan zondlash.
РОЛЬ ЦИФРОВЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В РАЗРАБОТКЕ СХЕМ
ЗЕМЛЕУСТРОЙСТВА
Аннотация:
В статье представлены данные о необходимости использования
цифровых технологий в землеустройстве, в том числе при разработке землеустроительных
схем, а также о применяемых в настоящее время цифровых технологиях и программном
обеспечении.
Ключевые слова:
землеустройство, земельно-информационная система (ЗИС),
цифровое землеустройство, ГИС, дистанционное зондирование
.
THE ROLE OF DIGITAL TECHNOLOGIES IN TH DEVELOPMENT OF LAND
MANAGEMENT SCHEMES
Abstract:
The article presents data on the need to use digital technologies in land
management, including in the development of land management schemes, as well as on currently
used digital technologies and software.
Keywords:
land management, land information system (LIS), digital land management,
GIS, remote sensing
Современные проблемы интеллектуальных систем. Республиканская научно-практическая конференция. Джизак, 18-19 апреля 2025 г.
67
Butun dunyo miqyosida jamiyatning globallashuvi va raqamlashuvi sharoitida turli soha va
faoliyat sohalarida sezilarli o‘zgarishlar ro‘y berdi. Bu o‘zgarishlar qishloq xo‘jaligini ham chetlab
o‘tmadi, bunda ishlab chiqarishning asosiy omili milliy boylik asosini tashkil etuvchi yer
hisoblanadi. Raqamli texnologiyalar yer resurslarini samarali boshqarish va ulardan mamlakatimiz
milliy iqtisodiyotida foydalanish uchun yangi imkoniyatlar ochdi.
Raqamli iqtisodiyotga o‘tish
axborot va telekommunikatsiya texnologiyalaridan keng foydalanishni, fazoviy ma’lumotlarni
boshqarishning yangi shakl va usullarini ishlab chiqishni nazarda tutadi. Ushbu ma’lumotlarni
raqamli shaklda qabul qilish, saqlash va qayta ishlash yer resurslarini boshqarish va yer tuzish
jarayonida ham samaradorlikni sezilarli darajada oshiradi [1].
Qishloq xoʻjaligi oziq-ovqat tizimlarining talabi ortib borayotganligi sababli, raqamli
texnologiyalar yerdan foydalanuvchilarga umumiy omil unumdorligini oshirish hamda ularning
atrof-muhitga taʼsirini kamaytirish imkonini berishda muhim rol oʻynaydi. Xususan, mobil
telefoniya, giper-ulanish va 5G, sun’iy intellekt (AI) va mashinalarni oʻrganish (ML), masofadan
zondlash (RS), katta ma’lumot (Big data)lar tahlili uchun moʻljallangan dasturiy ta’minotlar yangi
raqamli texnologiyalarning bir qismidir [2].
Yer tuzish chizmasi - yerlarni taqsimlash, yerlardan foydalanish va ularni muhofaza qilish
istiqbollarini belgilash maqsadida ularni tarmoqlararo taqsimlash bo‘yicha ilmiy asoslangan
takliflarni o‘z ichiga olgan iqtisodiy, texnik va boshqa hujjatlar, hisob-kitoblar va tavsiflar
majmuidan iborat [3]. Yer tuzish chizmalari viloyatlar va tumanlarda agrosanoat majmualarini
kelajakda rivojlanish rejalarini tuzishni va yer tuzish loyihalarini ishlashni oldindan aniqlab beradi.
Yer tuzish chizmasining axborot asosi mamlakatning yer axborot tizimi (YAT) hisoblanadi.
YAT ma’lumotlari yer tuzish chizmasi muammolarini hal qilish, shu jumladan kartografik
materiallarni yaratish uchun moslashtirilgan. Bundan tashqari, Geoportal, yerni masofadan
zondlash ma’lumotlarining Georesurslari, ommaviy kadastr xaritasi, shuningdek OpenStreetMap,
Yandex Maps, Google Maps, Google Earth va boshqa ochiq Internet-resurslar foydalaniladi [4].
Yer tuzish chizmalari va loyihalarida ishlanadigan umumiy va xususiy yechimlar xo‘jaliklar
va mintaqalarning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishi kelajagi, yer resurslaridan foydalanish va uni
muhofaza qilish rejalari bilan kelishilgan bo‘lishi kerak [5]. Raqamli yer tuzish deganda nafaqat
real vaqt rejimida (onlayn) baholash va monitoring qilish, balki strategik jihatdan yerdan
foydalanuvchilarni hududiy rivojlantirish masalalarini hal qilish imkonini beruvchi yer tuzish
sohasidagi innovatsion texnologiyalar va yechimlar majmui tushunilishi kerak [6].
1-rasm.
Yer tuzish chizmasining modeli
Yer tuzish
chizmasining
tarkibiy
modeli
Agrosanoat
majmuasining
joylashishi va
rivojlanishi
Yer egaliklari va
yerdan
foydalanuvchilar
tizimini
takomilllashti-
rish
Tabiatni
muhofaza etish
tadbirlarini
joylashtirish
Tavsiya
etilayotgan
choralarning
iqtisodiy
samaradorligi va
ularni qo'llash
rejasi
Yer
reusrslarining
ahvoli,
taqsimlanishi va
kelajakda
foydalanilishi
Современные проблемы интеллектуальных систем. Республиканская научно-практическая конференция. Джизак, 18-19 апреля 2025 г.
68
Zamonaviy qishloq xo‘jaligi qo‘l mehnati va xarajatlarni kamaytiradigan, ishlab chiqarish
samaradorligini oshiradigan ilg‘or axborot texnologiyalarini (IT) joriy etishni nazarda tutadi [7].
Hozirgi vaqtda yer tuzishga bevosita ta’sir ko‘rsatadigan bir qator muammolar mavjud bo‘lib, ular
orasida yerdan oqilona foydalanish, hududlarni rivojlantirish dasturlarini yetarli darajada
tugallanmaganligi, innovatsion qishloq xo‘jaligi texnologiyalari va uskunalaridan yetarlicha
foydalanmaslik, qishloq xo‘jaligi texnikasining jismoniy va ma’naviy eskirish darajasi yuqoriligi
va boshqalar. Bu muammolar davlat va ko‘plab qishloq xo‘jaligi korxonalari rahbarlarini mavjud
munosabatlarni qayta ko‘rib chiqish va yer tuzish tizimiga yangicha yondashuvni shakllantirish
haqida o‘ylashga majbur qildi. Bunday yondashuv agrar sohani boshqarish samaradorligini
oshirish, yerlarni raqamli boshqarish sohasidagi asosiy muammolarni hal etish hamda milliy
iqtisodiyotning turli tarmoqlarini yanada rivojlantirish uchun zamin yaratish imkonini beradigan
innovatsiyalar va raqamli texnologiyalarga asoslanishi kerak.
Raqamli texnologiyalarni qo‘llashning istiqbolli va eng dolzarb yo‘nalishlaridan biri yer
tuzishning o‘zini raqamlashtirishga shoshilinch ehtiyoj tug‘diradi. Yer tuzishni raqamlashtirish yer
resurslarini samarali boshqarish vazifalarini amalga oshirishda zamonaviy yer tuzishning o‘rni
naqadar muhim ekanligini yanada yaqqol ko‘rsatib beradi. Shu nuqtai nazardan, ko‘p funksiyali
yer axborot tizimini ishlab chiqish va yer tuzish ishlari amaliyotiga geoaxborot texnologiyalarini
keng ko‘lamda joriy etish talab etiladi.
Hozirgi vaqtda yer tuzish chizmalarini ishlab chiqishda quyidagi raqamli texnologiyalar ham
qo‘llanilmoqda: uchuvchisiz uchish apparatlari (dronlar), geografik axborot tizimlari (ArcGIS,
QGIS ) GPS, Google Earth va masofadan zondlash ma’lumotlari. Qishloq xo‘jaligidagi dronlar
ayniqsa mashhur bo‘lib, 3D formatda dalalarning vektor xaritalarini yaratish, shuningdek, relefni
o‘rganish imkonini beradi. Qishloq xo‘jaligi dronlaridan tuproq tahlili va monitoringi, urug‘larni
ekish, zararkunandalarga qarshi kurash, ekinlarning hosildorligini baholash hamda prognozlash
kabi turli xil ishlarni ham bajarishda foydalaniladi.
2-rasm.
Yer tuzishda va yer resurslarini boshqarish sohasida foydalaniladigan raqamli
texnologiyalar
Xulosa o‘rnida shuni aytish mumkinki, yer tuzish tizimida raqamli texnologiyalardan
foydalanish ishlab chiqarish va xo‘jalik faoliyati samaradorligini oshirishga, ushbu jarayon
ishtirokchilarining asosiy omillari va sa’y-harakatlarini yagona axborot makoniga birlashtirishga,
raqamli yer boshqaruvi sohasidagi asosiy muammolarni hal qilishga, uzatilayotgan axborotning
Geografik axborot tizimlari
(GIS)
Bu texnologiya geografik
ma’lumotlarni to‘plash, tahlil
qilish va izohlash imkonini
beradi, yer va uning
xususiyatlarini har tomonlama
ko‘rish imkonini beradi. GIS
rejalashtirish, rayonlashtirish,
yer resurslarini boshqarish va
atrof-muhitni muhofaza
qilishda, shuningdek, yer
tuzishda matn va kartografik
qismini tayyorlashda yordam
beradi.
Dron (UUA)
Dronlar yerning yuqori
qismidan olingan
ma'lumotlarini to'plashning
tez, tejamkor va aniq usulini
ta'minlaydi. Ayniqsa, katta
yoki borish qiyin bo'lgan
hududlarni xaritalashda,
yerni baholash, rivojlanishni
rejalashtirish va atrof-muhit
o'zgarishlarini kuzatishda
yordam beradigan yuqori
aniqlikdagi tasvirlar va
topografik ma'lumotlarni
taqdim etishda foydalidir
Masofadan zondlash va sun'iy
yo
‘
ldosh tasvirlari
Sun'iy yo'ldosh tasvirlari va
masofadan zondlash yerning
makro ko'rinishini va uning
vaqt o'tishi bilan o'zgarishini
taqdim etadi. Bu texnologiyalar
yerdan foydalanishni kuzatish,
atrof-muhit o'zgarishlarini
aniqlash, shahar va qishloqlarni
rivojlantirishni rejalashtirishda
hal qiluvchi ahamiyatga ega.
Ular tabiiy resurslarni
boshqarish va o'rmonlarni
kesish va shaharlarning
kengayishi kabi ekologik
muammolarga javob berish
uchun qimmatli ma'lumotlarni
taqdim etadi
Современные проблемы интеллектуальных систем. Республиканская научно-практическая конференция. Джизак, 18-19 апреля 2025 г.
69
ishonchliligi va to‘liqligini oshirishga, shuningdek, ularni kelajakda qayta ishlash imonini beradi,
Biz yerdan foydalanish sohasidagi raqamli texnologiyalar kelajak taraqqiyotning poydevori deb
hisoblaymiz.
Аdabiyotlar ro‘yxati
1.
В.В. Бугаевская, В.В. Вершинин, Д.Ю. Мартынова. Цифровизация землеустройства
на
основе
многофункциональной
земельно-информационной
системы
и
геоинформационных технологий: результаты инноваций и проблемы. Международный
сельскохозяйственный журнал, 2023, том 66, № 1 (391), С. 4-7. https://doi:10.55186/25876740.
2.
Thirty-fifth session FAO Regional Conference for Asia and the Pacific. Bytes and food:
leveraging digital technologies in agriculture to achieve the Sustainable Development Goals
(SDGs). 2020. www.fao.org.
3.
K. Xaitova, M. Tadjiyeva. Yer tuzish chizmalarini tuzishda GAT texnologiyalari
integratsiyasi. International scientific and practical conference “smart technologies and innovative
approaches in research: building a digital future”. 22.02 2025. 250-253 b.
https://doi.org/10.5281/zenodo.14914382.
4.
R.A.Turayev, O.O‘. Davronov, A.R. Babajonov, A.N. Inamov, Q. M. Xojiyev, K.M.
Xaitova, Sh.O. Alimaxamatova. Tuman yer tuzish chizmasi. Innovatsion rivojlanish nashriyot-
matbaa uyi, Toshkent, 2024 - 197 b.
5.
S. Avezbayev, T. Karabayeva. Yer tuzish. Тoshkent, ToshDAU nashr-tahririyat bo‘limi,
2005. - 305 b.
6.
В.А. Козловский. Проблемы и пути рационального использования земельных
ресурсов. Экономика и управление. 2019. - №8. - С. 25-29.
7.
Е.В. Коцур. Цифровое землеустройство как основа эффективного управления
земельными ресурсами. Сборник научных трудов международной научно-практической
конференции. - Астана, 2023. - №3. - С. 344-347.
GIBRID ENERGIYA TA’MINOTI MANBALARINI MONITORING
MA’LUMOTLARIGA ISHLOV BERUVCHI DASTURIY TA’MINOTNI
LOYIHALASHTIRISH
Temirov Azizbek Abdumannob o‘g‘li
Toshkent axborot texnologiyalari universiteti, Kompyuter tizimlari kafedrasi assistenti
Annotatsiya:
Bugungi kunda maishiy texnika vositalari va aqilli tizimlarning rivojlanishi
natijasida energiya ta’minoti tizimlariga qo‘yilayotgan talablarning ortishi bilan bog‘liq
muammolarni hal etishda qayta tiklanuvchi energiya ta’minoti manbalari, zaxira manbalari va
markaziy energiya ta’minoti tarmog‘iga moslashuvchan boshqaruv ta’minlangan holda o‘rnatish
taklifi sifatida kiritilgan. Shu maqsadda ushbu maqolada gibrid energiya ta’minoti manbalarining
ma’lumotlar manbalari va IoT asosida monitoring ma’lumotlarini yig‘ish va ishlov berish uchun
ilovaning foydalanish texnologiyasi, qo‘llanilish sohasi va ma’lumotlar bazasining loyihasi ishlab
chiqilgan.
Kalit so‘zlar:
Energiya ta’minoti manbalari, IoT, ma’lumotlar manbalari, energiya ishlab
chiqarish, ma’lumotlar oqimi, foydalanish shartlari.
